26 maart:

De wolkenlucht was strakblauw, de zon scheen weer de sterren van de hemel. Het moet prachtig geweest zijn. Alleen we konden er niets van zien. Gedurende de hele route van 140 kilometer over de N12 van Foum Zguid naar Tata was de horizon rondom vergeven van zand. Wij zelf, maar ook het ons tegemoetkomend verkeer deed weer een waaier van zand opstuiven. Het was opmerkelijk rustig op de weg vandaag. We hebben onze snelheid hierop aangepast, we reden gemiddeld 70 kilometer per uur. Een mooie snelheid om wat van de (nabije) omgeving te zien.

Even ten westen van Tissint zijn we gestopt op één van de weinige plekken waar dat mogelijk was, de N12 heeft namelijk geen ‘koffiestopplaatsen’. Ver in de diepte zagen we een palmoase.

We zij weer neergestreken op Camping Palmier in Tata. Deze plaats staat bekend als de warmste van Marokko. Stonden we de vorige keer op het overloopterrein, nu konden we zelf een plekje op de camping uitzoeken. Precies hetzelfde als twee jaar geleden, met een palmboompje tussen de twee campers. De camping is bij lange na niet meer vol. Waarschijnlijk is een deel van de (Franse) overwinteraars weer onderweg naar huis. We hadden voor vanavond elk een tajine besteld en een Marokkaanse salade. In tegenstelling tot twee jaar geleden was het deze keer van prima kwaliteit. We ontdekten later dat het nu in eigen keuken werd bereid. We hebben al min of meer besloten om morgen hier te blijven en de verleiding is dan ook heel groot om nog maar een keer zo’n lekkere bestelling te doen. Twee jaar geleden kwamen de brochettes en patat uit een restaurant in het dorp.

Ik heb vanmiddag nog even de fiets gepakt en ben naar de droge rivierbedding gereden. Normaal kun je hier tot heel ver kijken, nu was de lucht verzadigd met zand. Later hoorden we op de camping dat het Saharazand inmiddels Parijs had bereikt.

Na het eten en douchen zijn we naar het centrum gelopen. De bedrijvigheid in de dorpen en steden speelt zich voornamelijk ’s morgens en ’s avonds af. Tussen grofweg 12:00 en 16:00 is het stil en zijn veel van de winkeltjes en werkplaatsen gesloten. Vanavond was het gezellig druk en de temperatuur aangenaam: 24º en windstil. Later in de avond nam de wind iets toe.

In Mhamid hadden we dus wat kruiden gekocht, maar konden daar geen gemalen nootmuskaat vinden. Overal zie je de mooiste torens met alle kleuren specerijen. Maar nootmuskaat, ho maar. We zijn hier vanavond in de herkansing gegaan. We hadden inmiddels de Franse vertaling voor gemalen nootmuskaat gevonden, maar ook hier keek men ons aan alsof er weer water in brand stond. Men spreekt nauwelijks of geen Frans. Toen hebben we de bakens verzet en zijn gaan zoeken naar een raspje: gevonden. Daarna weer terug naar het stalletje met de kruiden, maar hij had helaas ook geen muskaatnoten. En heel toevallig, drie stalletjes verder, in een winkeltje helemaal achterin op een plankje met allemaal plastic bussen: muskaatnoten. Hij probeerde ons nog van alles te vertellen, hij wou het zo graag kwijt, maar wederom niet in het Frans. Dus helaas voor ons onverstaanbaar.

Ook waren we al een tijdje op zoek naar twee steeksleutels, maar 27 en 30. Hier vonden we een stalletje met allemaal bakjes met materiaal. Ook steeksleutels, ik vond een 27 en vroeg naar een maatje ‘trente’ (30). Hij gaf me uiteindelijk een rekenmachine zodat ik daarop ‘30’ kon ingeven. Maar hij had de maat niet. Volgende markt, nieuwe kansen.

Ook hier hebben we gisteren de klok verzet: één uur vooruit, ’t is even wennen. Marokko past zich aan aan de Europese tijd, er blijft echter een uur verschil.

Echter kort voor het begin van de Ramadan (medio mei) gaat Marokko voor één maand weer terug naar de wintertijd. Aan het einde van de vastenmaand gaat de zomertijd dan opnieuw in. Marokko is het enige land ter wereld dat vier keer per jaar de klok verzet. Maar niet iedereen past zich aan de zomertijd aan. In een brief aan de provinciale directie van Onderwijs stelt de directeur van de Regionale Academie dat meerdere ouderverenigingen en partners de wens hebben geuit om de klok dit jaar niet te verzetten. Na Dakhla-Oued Eddahab heeft ook de Regionale Academie van Laayoune-Sakia El Hamra besloten om de zomertijd niet toe te passen.

géén vergezicht                                                             de droge rivier, een eindje buiten de camping                                                     

's avonds in het centrum

27 maart:

Het zand raakte vandaag wat uit de lucht. We konden iets verder kijken dan gisteren, maar het is nog niet zandvrij. Misschien morgen.

Eerst nog even wat boodschappen gedaan op de markt en bij de plaatselijke kleine winkeltjes. De jam, de boter en de bananen waren bijna op en we zochten en vonden een stukje kaas en een paar pakken vruchtensap. Boodschappen doen maakt dorstig. En zoals de meeste Marokkanen hebben we onze fietsen bij de stoeprand geparkeerd, zijn op een terrasje gaan zitten en hebben onze traditionele jus d’orange besteld.

Terug bij de camper hebben we even de motorkap open gehad, het meeste zand was er tijdens de laatste rit al af en uit gewaaid. Op vettige plaatsen zat nog zand, het kan daar geen kwaad en we gaan er niet aan vegen. Maar we hebben wel even het luchtfilter schoongemaakt.

We hadden uit andere reisverhalen begrepen dat hier in de buurt een waterklok zou zijn. Een waterklok? We kennen wel een elektrische klok, een veerwerkklok en misschien nog een paar varianten. Maar bij een waterklok konden we ons nog niet iets voorstellen. We hadden inmiddels wel begrepen dat we daarvoor naar de andere kant van de, overigens nog steeds droge, rivier moesten. En de campingbaas zei: “en dan gewoon rechtdoor”. Makkelijker gezegd dan gedaan. C&W waren al iets eerder vertrokken en stonden ons op te wachten. Zij hadden een politieman naar de waterklok gevraagd en hij had hun al een stuk op weg geholpen, maar niet helemaal. De route voerde dwars door het palmenbos over smalle zandpaadjes. Maar we moesten regelmatig aan de kant voor tegemoet- en achteropkomend verkeer: fietsen, brommers en Dockers. Dat zijn a.h.w. brommers met een aangebouwde laadbak, je ziet ze door heel Marokko. We kwamen langs een grote begraafplaats. Overal markeringstenen en op sommige plaatsen kon je aan een langwerpige verhoging een graf herkennen.

Steenmannetjes moesten ons de weg terug helpen vinden. We kwamen bij een bouwplaats voor een luxe tuin, wederom ‘in the middle of nowhere’. En even verderop in een gebouwtje vonden we de waterklok. Een man zat gehurkt in de hoek, hij begreep natuurlijk waarvoor wij kwamen. Uit een zijkamertje pakte hij de waterklok en gaf ons een A4-tje met Engelstalige uitleg. Het bleek een tijdmeetinstrument te zijn, waarvan de oorsprong teruggaat naar Zibad in Iran, 500 jaar voor Christus. Deze tijdmeting hield de distributie van het water voor de irrigatie van de tuinbouw bij voor de aangesloten boeren.

In een grote ijzeren kom met water drijft een kleinere kom met in de bodem een piepklein gaatje. Langzaam maar zeker loopt deze kleine kom vol water door het gaatje in de bodem. Als het kleine kommetje vol is, zinkt dat. En in het geval van de waterklok hier bij Tata gebeurt dat in 42 minuten. Het water wordt uit het kleine kommetje terug in de grote gegoten en de hele procedure start weer van voor af aan. En elke keer als het kommetje is gezonken, legt de ‘ambtenaar’ een knoop in het touw van het deksel van de grote kom.

Door het omzetten van schuiven in de irrigatiekanalen kan geregeld worden welk perceel water krijgt en met de knopen in het touw van de waterklok wordt bijgehouden wie hoe lang water heeft gekregen. Het duurde even eer wij het systeem door hadden, weer wat geleerd tijdens een mooie wandeling.

Het was vandaag niet zo drukkend warm als gisteren en het werd 25º.

28 maart:

Omdat we gisteravond alles al hadden ingepakt, geleegd en gevuld konden we vanochtend op tijd gaan rijden. We wilden naar Tafraoute.

Zoals ons al bij veel steden en dorpen was opgevallen, zagen we dat men ook aan de westkant van Tata bezig was de toegangsweg groots te vernieuwen. Aan weerskanten worden deze brede wegen voorzien van een heus trottoir. Het vreemde alleen is, dat ongeveer om de 50 meter precies in het midden van het trottoir een gat van een vierkante meter wordt gemaakt voor een palmboom. Met als resultaat dat men toch gewoon op de weg blijft lopen.

We hadden voor vandaag de keus uit twee routes. Eentje van 160 kilometer en eentje van ongeveer 300. De laatste ging via de R109 over Igherm en van daaruit de R106 naar Tafraoute. Maar we hadden gehoord dat je halverwege de R109, ongeveer bij Issafén, kon oversteken en even ten zuiden van Ait Abdellah de R106 weer kon oppakken. Deze weg stond echter alleen maar als stippellijn op de kaart en het zou een smalle weg zijn met een paar rivierbedding die heel voorzichtig genomen dienden te worden. We hebben voor deze ‘oversteekoptie’ gekozen, 160 kilometer tot ons doel van vandaag. En we hebben er geen spijt van. Het was inderdaad een smalle weg, maar met nauwelijks verkeer. En die rivierbeddingen, twee jaar geleden hadden we er zes op een rij die ons meer zweet berokkenden.

En ook hier was de verhoging van de fietsdrager een waren zege. Dank nogmaals aan A.S.

Er zat nog al wat klimmen en dalen in de route. Maar de omgeving was wonderschoon. We reden langs gigantische rotspartijen met de mooiste patronen. Alsof de oppervlaktes met hele grote frezen en multitools waren bewerkt.

Rond lunchtijd hebben we op 1459 meter hoogte de campers aan de kant van de weg geparkeerd en een broodje gegeten. En al die tijd, ongeveer driekwartier, hebben we welgeteld één auto gezien. Het waaide er stevig en het was fris.

In de namiddag waren we dan in Tafraoute en zijn rechtstreeks naar het zogenaamde Keteldal gereden. Een grote open plek op hard zand met plaats voor meer dan honderd campers, die er nu gelukkig niet (meer) staan. We vonden een plekje, redelijk aan de voorkant van het terrein.

Toen we vanochtend in Tata opstonden was het nog niet zonnig. Er hing nog steeds zand in de lucht. En dat is hier al niet anders, de rotsen in de verte liggen nog steeds onder een deken van stuifzand. De zon was er wel, maar kon niet door die deken breken.

beelden vertellen soms meer dan woorden

29 maart:

Een rustig dagje vandaag, niet echt veel te melden.

Het was vanochtend windstil en de zon kwam moeilijk door het zand. De bergen gaan nog steeds schuil achter een deken van zand.

Gister hadden we met de bakker afgesproken dat hij rond acht uur onze baguettes en de ronde broodjes van C&W in een tasje zou doen dat aan de antenne hing. En het klopte precies. Om een uur of negen kwam hij afrekenen. Morgen maar weer hetzelfde.

Vanochtend wandelden er drie (echte) ezels over de camping, ze waren niet schuw en we zagen geen eigenaar of herder.

En er werd weer gas gevuld. We zagen dat ook al in Merzouga. De volle fles werd hoog gehangen, de lege stond op de grond. En dan maar wachten tot het gas is overgelopen naar de lage fles.

Zelf hebben we de zonnepanelen even schoongemaakt. Het viel trouwens mee, er zat niet veel stof en zand op.

keteldal bij Tafraoute, lang niet (meer) vol

30 maart:

In tegenstelling tot gisteren, was er vandaag volop zon, ook vanochtend al. Wel stond er meer wind.

Al redelijk op tijd verscheen de waterwagen. Een gemeentelijke vrachtwagen met een schoonwatertank op de laadbak en hij vult op verzoek de watertank van de campers. Het is niet helemaal duidelijk hoe vaak die komt. Even later reed er een kleine particuliere bestelwagen rond met een transparante tank met water. Ook hier concurrentie, net zoals met de bakker? En nog even later, de meneer van PostMaroc op een brommertje. We vroegen hem of we hem de ansichtkaarten voor de kleinkinderen konden meegeven: “pas de problème”. Dus S&B&I, let op de brievenbus, we zijn benieuwd wanneer ze er zijn.

In het centrum kun je te kust en te keur voor de typische Marokkaanse schoenen. Een paar straatjes bestaan alleen maar uit schoenmakerswinkeltjes. De meest voor de hand liggende modellen kosten DH100.-, omgerekend nog geen €10.-. Margot heeft nog een model geprobeerd, maar de rechter paste niet goed.

Als de kleur van de camper je niet meer bevalt, geen probleem. Je kunt de camper volledig laten spuiten en je kunt zelfs nog kiezen voor metallic lak. Maar ook voor nieuwe banden, distributieriem, remmen en andersoortige reparaties kun je terecht bij Garage Chez Mohamed Farih. Wereldberoemd bij camperaars. Vandaag ontmoetten we een Nederlands stel dat hun Hobby uit 1999 een volledig nieuwe look laat geven en motorische reparaties laat uitvoeren. Ze moeten er wel minimaal 12 dagen voor uittrekken, maar kunnen ter plekke bivakkeren en gebruik maken van de faciliteiten van de garage.

Vanavond zagen we hier voor het eerst de avondzon op de bergen schijnen met zelfs een maantje er boven. Het gaat de goede kant weer op.

31 maart:

We staan hier in Tafraoute op een prachtige grote camperplaats. Op Campercontact, de internationaal gebruikte app van de NKC met 25000 camperplaatsen, staat vermeld dat er plaats is voor 100 campers. Maar er is ruim plaats voor nog een paar. Op de camperplaats zelf zijn geen voorzieningen. Gelukkig kunnen we het toilet legen in de put bij de muur van de naastgelegen school. Voor schoonwater zijn we aangewezen op de gister al genoemde waterwagen. En die hadden wij vanochtend nodig. Want ‘geen voorzieningen’ betekent ook dat er in de camper gedoucht moet worden en na een paar keer slaat dat een behoorlijke bres in de watervoorraad.

Margot kon het idee van de niet passende Marokkaanse schoenen van gisteren maar niet loslaten. Vandaag heeft ze een iets ander model gepast en dat ging beter. Gister kostten alle modellen DH100.-, vandaag moest er DH120.- voor worden betaald. Hij herkende ons en rook de belangstelling voor de schoenen. Maar na enig onderhandelen kon ze ze toch voor de prijs van gister meenemen.

Alle jaren dat we nu in Marokko komen, hadden we nog niet een Marokkaanse slager bezocht. Het vlees haalden we tot nu toe bij de grote supermarkten. We kopen heel vaak verse groente op de markt en maken daar o.a. met gehakt een heerlijk maal van. Maar het gehakt was op en er zijn geen supermarkten in het gebied waar we nu zijn. We vonden vanmiddag een slager en kochten bij hem een kilo ‘viande hachée’. Verser kun je het bijna niet kopen, hij sneed een stuk vlees uit en maalde er gehakt van. Ook dit zullen we vast wel vaker gaan doen, net zoals we veel meer dingen gewoon zijn gaan vinden sinds onze eerste reis.

We hadden weer besloten vanavond niet in de camper te koken, maar hadden een goed hotel/restaurant aangeraden gekregen. Per slot was het de zaterdagavond voor de eerste Paasdag. En anders hadden we vast wel een ander excuus gevonden. Door het hotel gelopen naar de achtertuin en er was nog een tafeltje vrij. Er liepen veel Marokkaans geklede Europese vrouwen. Later bleek het om een trouwerij van een Franse bruid en een Marokkaanse bruidegom te gaan. De bruid was inmiddels onder luid gejuich gearriveerd. Even later kwam de bruidegom, met in zijn gevolg een stoet volgens Marokkaanse traditie. De Franse opa en oma van de bruid hadden ons het een en ander uitgelegd.

Nadat we heerlijk hadden gegeten met een nos-nos’je toe, kwam ook de muziek voor het avondfeest en zijn wij weer naar de camper gegaan. Wat weer een dag vol ervaringen.

klik op de afbeelding om te vergroten; in rood staat onze gereden route en de plaatsnamen waar we waren zijn onderstreept